Aylık Bordronuzdaki SGK ve Vergi Kesintileri Net Maaşınızı Nasıl Şekillendiriyor?

Çalışanlar için her ayın en merak edilen anlarından biri, banka hesaplarına yatan net maaş tutarını görmektir. Ancak çoğumuz, bordromuzdaki brüt maaş ile cebimize giren net tutar arasındaki farkın tam olarak nereden kaynaklandığını ya da bu kesintilerin nasıl hesaplandığını yeterince anlamayız. Türkiye'deki çalışma mevzuatı, brüt maaş üzerinden çeşitli kesintiler yaparak çalışanın eline geçen net ücreti belirler. Bu kesintilerin başında Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) primleri ve gelir vergisi gelir. Bu makalede, aylık bordronuzdaki bu temel kesintilerin detaylarına inecek, net maaşınızı nasıl şekillendirdiğini adım adım açıklayacak ve finansal okuryazarlığınızı artırmanıza yardımcı olmayı hedefleyeceğiz.

Brüt Maaş, Net Maaş ve Bordro Kavramları

Bir çalışanın işverenle anlaştığı ve sözleşmede belirtilen ücrete "brüt maaş" denir. Bu tutar, henüz hiçbir kesinti yapılmamış ham ücrettir. Çalışanın eline geçen ve banka hesabına yatan miktar ise "net maaş" olarak adlandırılır. Brüt maaş ile net maaş arasındaki farkı oluşturan tüm kesintilerin ayrıntılı dökümünü gösteren belgeye ise "bordro" denir. Bordro, sadece kesintileri değil, aynı zamanda çalışanın kazançlarını, ek ödemeleri (mesai, prim vb.) ve işverenin ödediği bazı primleri de gösteren resmi bir belgedir. Bordro üzerindeki her bir kalemi anlamak, finansal planlamanız ve haklarınız açısından büyük önem taşır.

SGK Primleri: Sosyal Güvencemizin Temeli

Türkiye'de çalışan her bireyin sosyal güvenlik sistemi içinde yer alması zorunludur. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) primleri, bu sistemin finansmanını sağlar ve çalışana hastalık, iş kazası, analık, malullük, yaşlılık ve ölüm gibi durumlarda güvence sunar. SGK primleri, hem çalışandan (işçi payı) hem de işverenden (işveren payı) belirli oranlarda kesilir. Ancak bizim net maaşımızı doğrudan etkileyen kısım, işçi payıdır.

SGK İşçi Payı Kesintileri

Brüt maaşınız üzerinden hesaplanan SGK işçi payı, çeşitli kalemlerden oluşur:

1. Genel Sağlık Sigortası (GSS) Primi: %5 oranındadır. Bu prim, sağlık hizmetlerinden yararlanmamızı sağlar.
2. Malullük, Yaşlılık ve Ölüm Sigortaları (MYÖ) Primi: %9 oranındadır. Bu primler, emeklilik haklarımızı ve vefat durumunda yakınlarımıza sağlanan yardımları kapsar.
3. İşsizlik Sigortası Primi: %1 oranındadır. İşsiz kalma durumunda belirli şartlar altında işsizlik maaşı alabilmemizi sağlar.

Toplamda, çalışandan kesilen SGK primi oranı %15'tir. Bu oran, brüt maaşınızın belirli bir kısmı üzerinden hesaplanır. Burada kritik bir kavram devreye girer: Prime Esas Kazanç (PEK). SGK primleri, çalışanın brüt kazancının tamamı üzerinden değil, her yıl belirlenen bir alt ve üst sınır arasında kalan "Prime Esas Kazanç" üzerinden hesaplanır. Bu sınırlar, asgari ücretin 1 katı ile 7,5 katı arasında değişir. Örneğin, 2024 yılı için asgari ücretin aylık brüt tutarı 20.002,50 TL ise, PEK alt sınırı 20.002,50 TL, üst sınırı ise 150.018,75 TL olacaktır. Yani brüt maaşınız 150.018,75 TL'yi aşsa bile, SGK primleri en fazla bu üst sınır üzerinden hesaplanır.

SGK İşveren Payı (Kısaca)

SGK işveren payı, çalışanın brüt maaşının %20,5'i ila %22,5'i arasında değişen oranlarda (tehlike sınıfına göre) hesaplanır ve işverenin maliyetini oluşturur. Bu kısım doğrudan net maaşınızı etkilemese de, işverenlerin çalışan istihdam maliyetini belirleyen önemli bir unsurdur. İşverenler ayrıca, 5510 sayılı kanun kapsamında belirli şartları sağlamaları halinde %5'lik bir SGK prim teşvikinden yararlanabilirler, bu da işveren maliyetini düşürür.

Gelir Vergisi: Kazancımızdan Devlet Payı

SGK primleri kesildikten sonra kalan tutar üzerinden "Gelir Vergisi" hesaplanır. Gelir Vergisi, kişilerin elde ettikleri gelir üzerinden alınan bir vergidir ve Türkiye'de artan oranlı (lüksüf) bir tarife ile uygulanır. Bu, geliriniz arttıkça ödediğiniz vergi oranının da artması anlamına gelir.

Vergi Dilimleri ve Uygulaması

Gelir vergisi oranları, her yıl Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan tarifelere göre belirlenir. Bu tarifede, belirli gelir aralıkları için farklı vergi oranları (örneğin %15, %20, %27, %35, %40) uygulanır. Yıl içinde elde ettiğiniz toplam gelire göre, bu dilimler arasında geçiş yaparak daha yüksek vergi oranlarına tabi olabilirsiniz. Bu nedenle, özellikle yılın sonlarına doğru, bazı çalışanların net maaşlarında düşüş yaşanması oldukça yaygındır, çünkü bir üst Gelir Vergisi Dilimlerine geçmişlerdir.

Gelir Vergisi Matrahı

Gelir vergisi, brüt maaşınızdan SGK işçi payı düşüldükten sonra kalan tutar üzerinden hesaplanır. Bu tutara "Gelir Vergisi Matrahı" denir. Yani:

* Gelir Vergisi Matrahı = Brüt Maaş - SGK İşçi Payı

Bu matrah, yıl boyunca birikir. Her ayki geliriniz, birikmiş matrahınızla birlikte hangi vergi dilimine girdiğinizi belirler.

Asgari Ücret İstisnası: Net Maaşınızı Destekleyen Önemli Bir Kalem

1 Ocak 2022'den itibaren yürürlüğe giren önemli bir değişiklik, tüm çalışanlar için asgari ücret tutarı kadar olan kazançlarının gelir ve damga vergisinden istisna edilmesidir. Bu, brüt asgari ücretin aylık tutarına tekabül eden kazançlar üzerinden Gelir Vergisi ve Damga Vergisi kesintisi yapılmadığı anlamına gelir. Eğer brüt maaşınız asgari ücretin üzerinde ise, asgari ücret kadar olan kısmı için vergi ödemezsiniz, sadece asgari ücreti aşan kısım üzerinden vergi hesaplanır. Bu uygulama, çalışanların eline geçen net maaşı artırarak önemli bir destek sağlamaktadır. Bu konuyla ilgili daha detaylı bilgi için [Asgari Ücretin Vergi Muafiyeti Hakkında Bilmeniz Gerekenler](https://www.orneklink.com/asgari-ucret-vergi-muafiyeti) isimli makalemizi okuyabilirsiniz. (Bu bir iç linkleme örneğidir.)

Damga Vergisi: Bordronun Vazgeçilmez Kesintisi

Her bordroda yer alan bir diğer kesinti ise "Damga Vergisi"dir. Damga Vergisi, bordronun düzenlenmesinden kaynaklanan yasal bir kesintidir. Yüzde 0,759 (binde 7,59) oranında sabit bir orana sahiptir. Ancak, 2022 yılından itibaren asgari ücret kadar olan kazançlar için Damga Vergisi de istisna edildiğinden, asgari ücretin üzerinde kazananlar için sadece asgari ücreti aşan kısım üzerinden Damga Vergisi hesaplanır.

* Damga Vergisi Matrahı = Brüt Maaş - Asgari Ücret Tutarı (eğer brüt asgari ücreti aşıyorsa)

Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) Kesintisi

Otomatik Katılım Sistemi (OKS) olarak da bilinen Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) kesintisi, 45 yaş altı çalışanlar için zorunlu (ancak çıkış imkanı olan) bir diğer kesintidir. Çalışanın brüt maaşının %3'ü oranında kesilen bu prim, emeklilik döneminde ek gelir sağlamayı hedefler. İlk iki aylık cayma süresi içinde sistemden çıkma hakkınız bulunur. Sistemde kalmanız durumunda devlet katkısı ile birikimleriniz desteklenir. Bu kesinti doğrudan bir vergi veya SGK primi olmamakla birlikte, çoğu çalışanın bordrosunda yer alan ve net maaşını etkileyen bir kalemdir. Bu konuyla ilgili daha fazla bilgi için [Otomatik Katılımlı BES Nedir ve Avantajları Nelerdir?](https://www.orneklink.com/otomatik-katilimli-bes-avantajlari) başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz. (Bu bir iç linkleme örneğidir.)

Diğer Kesintiler ve Avanslar

Bordronuzda yukarıda sayılanların dışında farklı kesintiler de görebilirsiniz:

* Sendika Aidatı: Sendika üyesiyseniz, aylık aidatınız bordronuzdan kesilir.
* İcra Kesintisi: Hakkınızda bir icra takibi varsa, belirli oranlarda maaşınızdan kesinti yapılabilir.
* Avanslar: İşverenden avans aldıysanız, bu tutarlar aylık maaşınızdan mahsup edilir.
* Özel Sağlık Sigortası/Hayat Sigortası Primleri: Bazı şirketler, çalışanlarına sundukları özel sağlık veya hayat sigortası primlerinin bir kısmını veya tamamını maaş bordrosu üzerinden kesebilir.

Bu kalemler genellikle çalışanların özel durumlarına veya işverenle olan anlaşmalarına göre değişkenlik gösterir.

Net Maaş Hesaplama Örneği (Basitleştirilmiş)

Brüt maaşınızın 25.000 TL olduğunu ve Asgari Ücretin 20.002,50 TL brüt olduğunu varsayalım (2024 ilk yarısı için).

1. SGK İşçi Payı Hesaplaması:
* SGK İşçi Primi (%15) = 25.000 TL * 0.15 = 3.750 TL

2. Damga Vergisi Hesaplaması:
* Asgari ücret istisnası sonrası matrah = 25.000 TL - 20.002,50 TL = 4.997,50 TL
* Damga Vergisi (binde 7,59) = 4.997,50 TL * 0.00759 = 37,93 TL

3. Gelir Vergisi Matrahı:
* Gelir Vergisi Matrahı = Brüt Maaş - SGK İşçi Payı = 25.000 TL - 3.750 TL = 21.250 TL

4. Asgari Ücret İstisnası Sonrası Gelir Vergisi Matrahı:
* Vergiye tabi matrah (asgari ücret istisnası sonrası) = 21.250 TL - 20.002,50 TL (Asgari Ücret) = 1.247,50 TL
* Bu tutar üzerinden uygun vergi dilimine göre vergi hesaplanır. (Örnekte %15 ilk dilim varsayalım)
* Gelir Vergisi = 1.247,50 TL * 0.15 = 187,13 TL

5. BES Kesintisi (Varsa):
* BES Kesintisi (%3) = 25.000 TL * 0.03 = 750 TL

6. Toplam Kesintiler:
* 3.750 TL (SGK) + 37,93 TL (Damga Vergisi) + 187,13 TL (Gelir Vergisi) + 750 TL (BES) = 4.725,06 TL

7. Net Maaş:
* 25.000 TL (Brüt Maaş) - 4.725,06 TL (Toplam Kesintiler) = 20.274,94 TL

Bu örnek, sadece genel bir fikir vermek amacıyla basitleştirilmiştir. Yıl içindeki vergi dilimi değişiklikleri, aile durumu, engellilik indirimi gibi faktörler net maaşınızı etkileyebilir.

Bordro Kesintilerini Anlamanın Önemi

Aylık bordronuzdaki bu bordro kesintilerini anlamak, sadece finansal okuryazarlığınızı artırmakla kalmaz, aynı zamanda kişisel bütçenizi daha doğru yapmanızı ve finansal hedeflerinize ulaşmanız için sağlam adımlar atmanızı sağlar. Net maaşınızın nasıl hesaplandığını bilmek, bir iş teklifini değerlendirirken brüt ve net maaş arasındaki farkı doğru analiz etmenize olanak tanır. Ayrıca, sosyal güvenlik ve vergi sistemlerinin işleyişi hakkında bilgi sahibi olmak, haklarınızı daha iyi savunmanıza ve olası hataları tespit etmenize yardımcı olur.

Sonuç

Brüt maaşınızın cebinize giren net maaşa dönüşene kadar birçok aşamadan geçtiğini artık daha iyi biliyorsunuz. SGK primleri ve gelir vergisi, bu sürecin temel taşlarını oluşturur. Asgari ücret istisnası gibi uygulamalar, çalışanların net maaşlarını olumlu yönde etkilerken, yıl içindeki vergi dilimi geçişleri bazı aylar maaşınızda düşüşlere yol açabilir. Bordronuzu düzenli olarak incelemek, tüm kesintileri ve ek ödemeleri anlamak, finansal sağlığınız için atacağınız en önemli adımlardan biridir. Bu bilgiyle donanarak, maaşınızla ilgili kararları daha bilinçli bir şekilde alabilir ve finansal geleceğinizi daha sağlam temeller üzerine inşa edebilirsiniz.