Brüt Maaştan Nete Geçişte SGK, Vergi ve AGİ Kesintileri Nasıl Hesaplanır?
Brüt maaşınızı duyduğunuzda ya da iş teklifi aldığınızda, aklınızdaki ilk soru genellikle "Peki elime ne kadar geçecek?" olur. Maaş bordrosu, birçok kişi için karmaşık bir formüller ve oranlar yığını gibi görünse de, aslında belirli mantıklar çerçevesinde ilerleyen bir hesaplama sürecidir. Türkiye'deki mevzuata göre bir çalışanın brütten nete maaş hesaplama sürecinde dikkate alınan başlıca kalemler SGK primleri, gelir vergisi, damga vergisi ve geçmişte önemli bir kalem olan Asgari Geçim İndirimi (AGİ) idi. Bu makalede, bu kesintilerin nasıl hesaplandığını adım adım açıklayarak, banka hesabınıza yatacak olan net maaş miktarının nasıl ortaya çıktığını detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
Çalışanlar için mali haklarını bilmek, finansal planlama yapabilmek ve haklarını doğru bir şekilde takip edebilmek adına hayati öneme sahiptir. Bu karmaşık yapıyı anlamak ve hatta doğru bir şekilde hesaplamak için, bu yazının sonunda neden güncel bir maaş hesaplayıcı kullanmanın faydalı olabileceğini de ele alacağız.
Brüt Maaş ve Net Maaş Arasındaki Temel Fark
Hesaplama detaylarına girmeden önce, brüt ve net maaş kavramlarını netleştirmekte fayda var:
* Brüt Maaş: İşverenin size ödemeyi taahhüt ettiği, henüz hiçbir kesintinin yapılmadığı toplam ücrettir. Bu miktar, işveren için bir maliyet kalemidir ve çoğu zaman SGK işveren payı gibi ek yükümlülükleri de içerir. Ancak, çalışanın brüt maaşı doğrudan kendi bordrosundaki kesintilerin ana başlangıç noktasıdır.
* Net Maaş: Brüt maaş üzerinden SGK primi, işsizlik sigortası primi, gelir vergisi ve damga vergisi gibi yasal kesintiler yapıldıktan sonra, çalışanın banka hesabına yatan nihai ücrettir. "Elinize geçen para" olarak da bilinir.
Kesintilerin Temel Bileşenleri: Adım Adım İnceleme
Brüt maaşınızdan net maaşınıza ulaşırken yapılan kesintiler birkaç ana başlık altında toplanır. Her birinin kendine özgü bir hesaplama yöntemi ve oranı vardır.
SGK İşçi Payı ve İşsizlik Sigortası Primi
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) primleri, çalışanların emeklilik, sağlık hizmetleri, iş kazaları ve meslek hastalıkları gibi sosyal güvencelerini karşılamak amacıyla ödenen zorunlu katkılardır. Bu primler hem işveren hem de işçi tarafından ödenir, ancak biz burada çalışanın brüt maaşından düşen "işçi payını" inceleyeceğiz.
* SGK İşçi Payı: Genel sağlık sigortası ve kısa/uzun vadeli sigorta kolları için %14 oranında uygulanır. Bu oran, brüt maaş üzerinden hesaplanır.
* İşsizlik Sigortası İşçi Payı: İşsizlik durumunda çalışana belli bir süre gelir desteği sağlamak amacıyla %1 oranında uygulanır. Bu da brüt maaş üzerinden hesaplanır.
Dolayısıyla, brüt maaşınızdan ilk olarak %14 SGK işçi payı ve %1 işsizlik sigortası işçi payı olmak üzere toplamda %15 oranında bir kesinti yapılır. Bu kesintiler yapılırken, SGK tavan ve taban ücretleri dikkate alınır. Yani, maaşınız ne kadar yüksek olursa olsun, SGK primleri için belirlenen bir üst sınır vardır ve bu sınırın üzerindeki kazançlar için prim hesaplaması yapılmaz. Aynı şekilde asgari ücretin altında bir kazanç için de asgari ücret üzerinden prim hesaplanır.
Gelir Vergisi: Dilimler ve Vergi Matrahı
SGK ve işsizlik sigortası primleri düşüldükten sonra elde edilen tutara vergi matrahı denir. Gelir vergisi, bu vergi matrahı üzerinden hesaplanır ve Türkiye'de artan oranlı (progressive) bir vergilendirme sistemi uygulanır. Yani, kazancınız arttıkça, daha yüksek vergi dilimlerine girer ve vergilendirme oranınız da artar.
Vergi matrahı = Brüt Maaş - (SGK İşçi Payı + İşsizlik Sigortası İşçi Payı)
Yılın başından itibaren elde ettiğiniz kümülatif vergi matrahı toplamına göre gelir vergisi dilimleri belirlenir. Bu dilimler ve oranları her yıl yeniden tespit edilir. Örneğin, 2024 yılı itibarıyla geçerli olan gelir vergisi dilimleri şu şekildedir (bu oranlar ve dilimler her yıl değişebilir, güncel bilgi için Gelir İdaresi Başkanlığı'nın resmi duyuruları takip edilmelidir):
* İlk dilim (Örn: İlk 110.000 TL): %15
* İkinci dilim (Örn: Sonraki 230.000 TL'ye kadar): %20
* Üçüncü dilim (Örn: Sonraki 580.000 TL'ye kadar): %27
* Dördüncü dilim (Örn: Sonraki 1.900.000 TL'ye kadar): %35
* Son dilim (Örn: 1.900.000 TL üzeri): %40
Gelir vergisi hesaplaması, vergi matrahınızın hangi dilimlere girdiğine göre parçalı olarak yapılır. Örneğin, vergi matrahınız ilk dilimi aşarsa, ilk dilimin tamamı %15'ten, aşan kısmı ise bir sonraki dilimin oranından vergilendirilir. Bu durum, özellikle yılın ilerleyen aylarında maaşınızın, aynı brüt tutara rağmen, daha az net gelmesine neden olabilir, çünkü kümülatif vergi matrahınız arttıkça daha yüksek vergi dilimlerine geçersiniz.
Gelir vergisi dilimleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için Gelir Vergisi Dilimleri Rehberi makalemizi ziyaret edebilirsiniz.
Damga Vergisi
Damga vergisi, maaş ödemesi gibi belirli resmi işlemleri belgeleyen kağıtlar (bordrolar) üzerinden alınan bir vergidir. Sabit bir oranla, brüt maaş üzerinden hesaplanır. Türkiye'de binde 7.59 (0.00759) oranında uygulanır. Bu oran, brüt maaşınızdan direkt olarak kesilen küçük ama sabit bir kalemdir.
Asgari Geçim İndirimi (AGİ): Geçmişte Kritik Bir Destekleyici
Eskiden, Asgari Geçim İndirimi (AGİ), çalışanların ve bakmakla yükümlü oldukları kişilerin asgari yaşam standartlarını karşılamalarına yardımcı olmak amacıyla devlet tarafından sağlanan bir vergi indirimiydi. Bekar, evli, çocuklu olma gibi durumlara göre çalışanın gelir vergisinden düşülerek, net maaşına eklenen bir tutardı.
Ancak, 1 Ocak 2022 tarihinden itibaren yürürlüğe giren yasal düzenleme ile asgari ücretin vergi dışı bırakılmasıyla birlikte AGİ uygulaması tamamen kaldırılmıştır. Artık tüm çalışanların (sadece asgari ücretliler değil) asgari ücrete kadar olan kazançları gelir ve damga vergisinden muaf tutulmaktadır. Bu değişiklik, özellikle düşük ve orta gelirli çalışanların net gelirlerinde önemli bir artış sağlamıştır. Bu nedenle, güncel maaş hesaplamalarında AGİ kalemini aramanıza gerek yoktur.
Brütten Nete Maaş Hesaplama Adımları (Özet)
Şimdi tüm bu bileşenleri bir araya getirerek, brütten nete maaş hesaplama sürecini özetleyelim:
1. Brüt Maaşınızdan Başlayın: İşvereninizle anlaştığınız ya da sözleşmenizde yazan brüt ücreti alın.
2. SGK ve İşsizlik Sigortası Primlerini Hesaplayın ve Düşün:
* Brüt maaşınızın %14'ünü (SGK İşçi Payı) hesaplayın.
* Brüt maaşınızın %1'ini (İşsizlik Sigortası İşçi Payı) hesaplayın.
* Bu iki tutarı brüt maaşınızdan çıkarın. (Unutmayın: SGK tavanı ve tabanı dikkate alınır.)
3. Vergi Matrahını Belirleyin: Brüt maaşınızdan SGK ve İşsizlik Sigortası İşçi Paylarını çıkardıktan sonra elde ettiğiniz tutar sizin vergi matrahınızdır.
4. Gelir Vergisini Hesaplayın ve Düşün:
* Yıl başından itibaren oluşan kümülatif vergi matrahınızı göz önünde bulundurarak, mevcut vergi matrahınızın hangi dilimlere girdiğini belirleyin.
* İlgili vergi dilimi oranlarını (örneğin %15, %20 vb.) kullanarak gelir vergisini hesaplayın.
* Bu tutarı vergi matrahından düşün.
5. Damga Vergisini Hesaplayın ve Düşün:
* Brüt maaşınızın binde 7.59'unu (0.00759) hesaplayın.
* Bu tutarı da kalan miktardan düşün.
6. Net Maaşınıza Ulaşın: Tüm bu kesintiler yapıldıktan sonra kalan tutar, o ay elinize geçecek olan net maaşınızdır. (2022 itibarıyla AGİ artık eklenmemektedir.)
SGK primlerinin işveren ve işçi üzerindeki etkilerini daha detaylı incelemek isterseniz, SGK Primleri ve İşveren Yükümlülükleri başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.
Neden Kapsamlı Bir Maaş Hesaplayıcıya İhtiyaç Duyulur?
Görüldüğü üzere, brütten nete maaş hesaplaması, sadece oranları bilmekle kalmayıp, bu oranların hangi sırayla ve hangi tabanlar üzerinden uygulanacağını da bilmeyi gerektiren, birden fazla değişkene bağlı karmaşık bir süreçtir. Gelir vergisi dilimlerinin yıl içinde değişmesi, asgari ücretin ve dolayısıyla SGK taban/tavanının her yıl yeniden belirlenmesi, AGİ gibi uygulamaların kaldırılması veya yeni uygulamaların yürürlüğe girmesi, bu hesaplamayı manuel olarak yapmayı oldukça zorlaştırır.
Bu karmaşık yapıyı her ay manuel olarak hesaplamak yerine, güncel yasalara uygun bir maaş hesaplayıcı kullanmak, hem zamandan tasarruf etmenizi sağlar hem de hata yapma riskini ortadan kaldırır. "Maaş Hesaplayıcı Brütten Nete Basit" araçları, sizin için tüm bu kesintileri otomatik olarak hesaplayarak, doğru net maaş bilginize kolayca ulaşmanızı sağlar. Bu tür araçlar, özellikle yıl içinde vergi dilimi değişikliklerinin maaşınıza etkisini önceden görmek ve finansal planlamanızı buna göre yapmak için de büyük kolaylık sunar.
Sonuç
Brüt maaşınızdan net maaşınıza giden yol, SGK primleri, gelir vergisi ve damga vergisi gibi çeşitli yasal kesintilerle doludur. Bu kesintilerin oranları ve hesaplama yöntemleri, ilgili mevzuatlar çerçevesinde belirlenir ve yıllık olarak güncellenebilir. AGİ gibi geçmişte önemli bir kalem olan indirimler kaldırılsa da, güncel vergi ve prim düzenlemelerini takip etmek, maaşınızın ne kadar olacağını doğru bir şekilde anlamanız için kritik öneme sahiptir. Finansal okuryazarlığınızı artırmak ve mali durumunuzu daha iyi yönetmek adına, bu hesaplama mekanizmalarını anlamak ve güvenilir kaynaklardan güncel bilgilere erişmek büyük önem taşır. Doğru bir net maaş bilgisine ulaşmak için her zaman güncel ve doğru bilgi sağlayan araçları kullanmanızı tavsiye ederiz.